تحلیل رفتار متقابل

اکنون حدود شش دهه از دورانی که اریک برن، روانپزشک کانادایی-آمریکایی، بحث تحلیل رفتار متقابل یا Transactional Analysis را مطرح کرد می‌گذرد.

طی این شش دهه، میل و رغبت به یادگیری تحلیل رفتار متقابل، به طرز چشم‌گیری فراگیر شده و علاوه بر روانکاوان و روان‌درمان‌گران، فعالان حوزه‌ی مدیریت، کسب و کار، مشاوره، کوچینگ و توسعه فردی هم به آن علاقه نشان داده‌اند.

او نظریه تحلیل رفتار متقابل را ارائه کرد که نشان می‌دهد ما به رویارویی، مدیریت و اقتدار از طریق یکی از سه حالت منِ والد، منِ بالغ و منِ کودک واکنش نشان می‌دهیم. او همچنین عقیده داشت که کلید همیشگی موفقیت در انواع معاملات و روابط کاری و بین‌فردی، در «حالت ایگوی بالغ» (adult ego-state) است. معنی ایگو به تعریف هر فرد از خودش و شناختی که از خود به عنوان یک انسان دارد بر می‌گردد و به همین خاطر ایگوی هر فرد می‌تواند با دیگری متفاوت باشد. یا به بیان دیگر ایگوبخشی از ذهن انسان است که بین خودآگاه و ناخودآگاه سیر می‌کند و مسئول سنجش هویت و واقعیت پیرامون ماست. همچنین بازدارنده ها نیز در تحلیل رفتار متقابل می‌تواند فرد را از انجام برخی کار‌ها یا رفتار و تجربه‌ی احساساتی خاص باز‌دارد

به گفته برن، هر مکالمه‌ای نوعی معامله است. یک نفر تعامل را آغاز می‌کند و دیگری پاسخ می‌دهد. هنگامی که هر دو طرف از حالت‌های ایگوی مکمل (Complementary Ego) صحبت می‌کنند، ارتباط بین آن دو نفر روان و مؤثر است. با این حال، اگر ارتباط متقاطع شود و یک یا هر دو نفر به حالت تضاد ایگو (Clashing Ego) درگیر شوند، نتیجه آن درگیری یا آسیب دیدن روابط است.

تحلیل رفتار متقابل اریک برن به ما کمک می‌کند تا حالات ایگوی موجود در هر تعامل را شناسایی کنیم تا بتوانیم اقدامات لازم را برای ایجاد ارتباط سازنده انجام دهیم. 

افراد دیگر را از نزدیک تماشا کنید. به کلمات و لحن آن‌ها گوش دهید و زبان بدن آنها را مطالعه کنید تا ببینید آیا می‌توانید حالت خود را در مقابل آن‌ها تشخیص دهید. مثلا:

• برخی از افراد همیشه در حال انتقاد و هدایت هستند یا به دیگران کمک و از آن‌ها محافظت می‌کنند (والد)؛
• برخی از مردم به طور مداوم تجزیه و تحلیل می‌کنند و واقعیت‌ها را به احساسات ترجیح می‌دهند (بالغ)؛
• برخی از افراد با احساسات قوی و بدون فکر عمل می‌کنند و به طور کلی تمایلی به قبول مسئولیت ندارند (کودک).

تحلیل رفتار متقابل به ما کمک می‌کند تا حالات مختلف خودمان و نحوه عملکرد آن‌ها را بشناسیم و درک کنیم. می‌توانیم رفتار و سبک‌های ارتباطی خود را برای بهبود مهارت‌های بین‌فردی و ایجاد یک فرهنگِ فراگیر مثبت در محل کار خود انتخاب و تنظیم کنیم. تحلیل رفتار متقابل می‌تواند نحوه برخورد شما با تعارضات و برقراری ارتباط با همکاران‌تان را تغییر دهد..

این امکان وجود دارد که در مواقعی که نیاز دارید، در خود تواناییِ تغییر دادن ببینید و حالات خود را متناسب با محیط، عوض کنید. برخی این کار را آسان‌تر از دیگران انجام می‌دهند و برخی دیگر به تمرین نیاز دارند.

یکی از مواردی که در آن استفاده از این نظریه بسیار کارآمد است، هنگام برخورد با مشتری است. شما می‌توانید با تحلیل رفتار مشتری و اینکه در آن لحظه چه رفتاری ممکن است درمورد محصول یا خدماتی که به او ارائه می‌کنید از خود بروز دهد، بهترین برخورد را داشته باشید. به بیانی دیگر قادر خواهید بود به نحو احسن مشتری مداری را به جا آورید.

لازم به ذکر است که استفاده از تحلیل رفتار متقابل نه تنها در فروشگاه بلکه در سازمان‌ها نیز بسیار مفید است. این موضوع سبب بهبود رفتار سازمانی کارمندان یک مجموعه می‌گردد. به عنوان مثال استفاده از نظریه تحلیل رفتار متقابل در مدیریت ، باعث می‌شود تا یک مدیر بتواند با رفتاری حرفه‌ای تر با نیروی انسانی ارتباط برقرار کند و مشکلاتی که تا به امروز در مجموعه‌ها شاهد آن بوده‌ایم، اتفاق نخواهد افتاد. بنابر آنچه که گفته شد، تحلیل رفتار متقابل در سازمان و در محیط کار می‌تواند تاثیرات چشمگیری در پیشرفت کسب و کارها داشته باشد. به همین دلیل است که از این موضوع علاوه بر جنبه‌های روان درمانی و روان شناختی، در حوزه‌های سازمانی و کسب و کارها نیز استفاده می‌شود.